اینبار می خواهم پرده از یک هنر معماری دیگر بردارم. مسجد مهرآباد بناب را دوستداران تاریخ خوب می شناسند. اما برای آشنایی سایر عزیزان این حمام را توضیح می دهم و اینکه یکی از ساده ترین و بهترین سیستم های گرمایی حمام را در ایران در حمام مسجد مهرآباد می دیدیم. روزی آقای بالغ اولین رئیس اداره میراث فرهنگی بناب بنده را برای بررسی تاریخی حمام مهرآباد دعوت کرد. موضوع بر می گردد به سالهای قبل یعنی زمانی که این حمام به شکل اولیه قرار داشت و هنوز بعنوان ساختمان موزه مردم شناسی در نیامده بود. قسمت هایی از سقف حمام فرو ریخته بود. معلوم بود که اگر چند سالی هم این بنا مرمت نمی شد رو به خرابی می رفت. حمام دارای یک محوطه بزرگ عمومی بود. ستونهایی در اطراف سقف حمام را تحمل می کرد که امروز نیز باقی مانده است. اتاقکی وجود داشت که در آن تیان حمام دیده می شد. اشتباه نکنید تیان حمام فلز نبود و بلکه بالای اجاقی حوضچه ای قرار داشت که جنس این اجاق و حوضچه از خاک مخصوصی ساخته می شد. همان مصالحی که در پل پنج چشمه نزدیک باغات سپرگان در زمان صفوی ها ساخته شده و همچنان در حال حاضر موجود است. جنس هر دوی این بناها از آجر و ملات خاصی ساخته شده است. ملات موجود و بکار رفته در بنا از سیمان امروزی سختر است. ملات عبارت بود از کاه، سفیده تخم مرغ و خاک معمولی. این همان ملاتی است که پل پنج چشمه را قرن ها در مقابل امواج خروشان رودخانه صوفی سالم نگه می داشت. آری، جنس تیان از این ملات بود و آب حوضچه توسط اجاقی از زیر گرم می شد و به حوضچه اصلی هدایت می گردید. جالب ترین نقطه در اینجاست که دود حاصل از سوختن هیزم و یا هر سوخت دیگر از طریق کانالهایی که در زیر حوضچه عمومی قرار داشتند عبور می کرد و از دودکش های متعدد بیرون می رفت. بنابراین تیان یا اجاق در پائین تر از حوضچه ها قرار داشت. دود مواد سوختی که گرم بود حرارت خود را به آب حوضچه منتقل می کرد و در زمستان آب حوضچه ولرم می شد.

در بالای بام حمام آب سرد در داخل منبع های متعدد قرار داشت که بوسیله لوله های سفالی یکنواخت و بدون انقطاع از درون دیوارهای حمام به پائین می آمد و همانند شیر ها و لوله های پروفیل امروز عمل می کرد. برای استفاده از آب لوله های سفالی، و اینکه به هدر نرود، هر شیری برای خود سرپوش نرم داشت که مردم در هر زمان که آب خنک دوست داشتند، سرپوش ها را برداشته و آب به کوزه های آنها می ریخت. بدنبال بررسی هایی که انجام دادیم هنر زیبایی از سفال های متصل به هم به اندازه لوله های آب امروز را مشاهده کردیم که هیچ یک ترک بر نداشته بودند. شاید بشود گفت که اولین شوفاژ عصر باستان ایران در این حمام به شکل هنرمندانه ای طراحی شده بود.

حمام مهرآباد در 10 متری شرق مسجد مهرآباد قرار دارد. وجه تمایز این حمام با بنای هم عصر خود یعنی مسجد مهرآباد در این است که مسجد فاقد گنبد بوده ولی حمام دارای گنبدهای مختلف است. با این تفاوت که در داخل مسجد مهرآباد چهل ستونها از جنس چوب به شکل بسیار زیبایی طراحی شده اند و نمونه عالی تر آنها را در هنر معماری عالیقاپوی اصفهان می بینید. در تمام حمام های عمومی بجای مانده از عصر صفوی در بناب، گنبد ها وجود دارند ولی در تمام مساجد همان عصر گنبدی در کار نیست.

مسجد مهرآباد بناب در گذشته بالای تپه ای قرار داشت که در عصر جدید با احداث جاده بناب- مراغه تفاوت این دو سطح پر شد و امروز مناره زیبای مسجد یکی از بناهای تاریخی ثبت شده ایران است. اینکه مهرآباد چه معنایی دارد، وجه تسمیه آن بر می گردد به قبل از اسلام. مسجد در بالای تپه ای ساخته شده بوده برای حفاظت از تمدن بسیار قدیمی قبل از اسلام. صفوی ها از موجودیت و هویت این تپه خبر داشته اند. مورخین عقیده دارند که معبد معروف شیز یا آتشکده معروف ساسانی در این محل بوده است. مهر همان کلمه ای است که در اوستا بارها ار آن نام برده شده است. برخی اعتقاد دارند که سازنده حمام مهرآباد بناب یک خانمی بنام مهری بوده است. اما در کتیبه ای که داخل مسجد مهرآباد دیده می شود خانم بی بی جان بانی ساخت این مسجد بوده است. بنابراین این یک روایت نادرستی است که ساخت مسجد و یا حمام را به شخصی بنام مهری منتسب کرده اند. در فاصله اندکی از مسجد مهرآباد یکی از مناطق بسیار باستانی ایران بنام قره کوللیک قرار دارد که قدمت آثار آن به هفت هزار سال قبل بر می گردد. در کنار مسجد مهرآباد بناب پلی وجود داشته که یکصد سال قبل تخریب شده است. بنابه گفته قدمای شهر، این پل از عجایب روزگار بوده است. اگر کسی از وجود این پل و آثار آن خبر دارد اطلاعاتی را برای ما ارسال دارد.

سراسر میهن اسلامی ما پر است از آثار گرانقدر تاریخ ایران باستان. موفق باشید